Kyle Seeback është deputet kanadez dhe partia më e madhe opozitare kanadeze, ajo konservatore – ia ka besuar pozitën e ministrit të mjedisit dhe për ndryshimet klimatike në kabinetin në hije të kësaj partie opozitare.
Pasi Seeback e kreu mandatin në këtë “ministri”, ai është emëruar si “ministër” në hije për Tregtinë e Jashtme, më 12 tetor të këtij viti.
Në kohën kur Seeback ka pranuar të intervistohet nga Gazeta Express mbante pozitën e “ministrit në hije” për mjedis – për këtë edhe pyetjet janë rreth energjisë – problem me të cilin po përballet Kosova.
Seeback është njohës i thellë i çështjeve energjetike dhe rrjedhimisht gjatë intervistës ka dhënë një mori këshillash për Kosovën rreth transformimit të sistemit energjetik.
Ai po ashtu e ka parë si shumë pozitive vendimin e Kosovës që të nënshkruajë marrëveshje me Korporatën e Sfidave të Mijëvjeçarit (MCC), duke thënë se pos transformimit të energjisë do të krijojë edhe vende të reja të punës.
Ka folur edhe për reduktimet e energjisë elektrike me të cilën po përballet Kosova, por edhe për ndihmën që Kanada mund t’ia japë Kosovës në këtë drejtim. Sipas tij, një mënyrë për t’u larguar nga termocentralet me qymyr është që Kosova ta konsiderojë edhe gazin natyror.
Gazeta Express: Si i shihni raportet mes Kosovës dhe Kanadasë?
Kyle Seeback: Kanadaja dhe Kosova kanë një marrëdhënie të fortë. Kanadaja ishte ndër vendet e para në botë që e njohu Kosovën kur shpalli pavarësinë e saj nga Serbia më 17 shkurt 2008. Si pjesë e kësaj marrëdhënieje të fortë, Kanadaja ka ofruar më shumë se 135 milionë dollarë ndihmë zhvillimore për Kosovën për të ecur përpara. Shpresoj që Kanadaja dhe Kosova të vazhdojnë të forcojnë këtë marrëdhënie dhe të punojnë drejt rritjes së tregtisë ndërmjet dy vendeve tona.
Si mund të bashkëpunojë Kosova me Kanadanë në fushën e Energjisë?
Kyle Seeback: Peizazhi aktual i energjisë në Kosovë varet shumë nga energjia elektrike me qymyr brezi. Energjia elektrike e prodhuar nga qymyri lëshon sasi të mëdha të C02 që I kontribuon ndryshimeve klimatike. Kanadaja është një lider botëror në përdorimin e kapjes së karbonit dhe Magazinimi (“CCUS”). Unë besoj se Kanadaja duhet të hulumtojë mënyra për ta ndihmuar Kosovën duke përdorur CCUS për të reduktuar emetimet e tyre të karbonit.- Kanadaja ka një central elektrik me qymyr që ka CCUS që kap afërsisht 90% e emetimeve të karbonit. Quhet Projekti i Digës Kufitare dhe mund të jetë diçka për ta eksploruar Kosova – Ka shumë teknologji të tjera në zhvillim që Kanadaja është një lider botëror, duke përfshirë reaktorë të vegjël bërthamorë (“SMR’s”). Kjo mund të jetë një mënyrë tjetër se si mund Kanadaja ta ndihmojë Kosovën me nevojat e saj energjetike.
Kosova ka nënshkruar një marrëveshje prej 236 milionë e 700 mijë eurosh me Korporatën e Sfidave të Mijëvjeçarit (MCC), si mund të avancohet sektori i energjisë përmes kësaj platforme?
Kyle Seeback: Ky duket të jetë një projekt emocionues që do të përmirësojë shumë sektorin e energjisë elektrike në Kosovë. Aftësia për të ruajtur energjinë elektrike mund të lejojë përfshirjen e teknologjive të tjera të prodhimit të energjisë elektrike si dielli dhe era që do të përdoren për të prodhuar energji elektrike. Dielli dhe era po bëhen mënyra shumë efektive për të prodhuar energji elektrike. Megjithatë, për shkak të gjenerimit të ndërprerë nga dielli dhe era (nuk ka diell ose erë gjatë gjithë kohës) ruajtja e energjisë mund të ndihmojë rrjetet elektrike të përballen me rritjet e energjisë sesa mund të vijnë nga era dhe dielli. Ky projekt duhet të ndihmojë Kosovën në çështjet e mungesës së energjisë, duke lejuar gjithashtu futjen e prodhimit të erës dhe diellit në rrjetin elektrik.
– Ky projekt gjithashtu mund të krijojë shumë vende pune me pagesë të mirë në Kosovë gjatë fazës së ndërtimit dhe më pas. Duket si një projekt emocionues që do të ketë shumë përfitime për Kosovën.
Kosova po përballet me krizë energjetike (reduktime të energjisë elektrike), ndërsa energjia elektrike prodhohet përmes termocentraleve që ndotin mjedisin. Cila duhet të jetë zgjidhja?
Kyle Seeback: Kjo është një pyetje e vështirë për t’u përgjigjur pasi nuk ka zgjidhje të shpejta apo të lehta. Kuptimi im është se Kosova po përjeton krizën e saj më të keqe energjetike në një dekadë dhe se termocentralet me qymyr janë më të vjetra dhe mund të kenë nevojë për përmirësime dhe rinovim.
– Termocentralet me thëngjill me CCUS mund të ofrojnë energji elektrike të besueshme të përballueshme që nuk dëmton mjedisin dhe kjo mund të jetë një gjë që Kosova duhet ta shikojë.
– Një mënyrë për t’u larguar nga termocentralet me qymyr është të shikoni gazin natyror. Gazi natyror është një lëndë djegëse e mirë tranzicioni që ka emetime më të ulëta të karbonit se qymyri. Eksplorimi nëse kalimi nga qymyri në gaz natyror ose rinovimi i termocentraleve ekzistuese elektrike me qymyr me CCUS është diçka që qeveria mund të shqyrtojë.
– Siç thashë më lart, teknologjia SMR po përparon gjithashtu me shpejtësi dhe mund të sigurojë energji elektrike të qëndrueshme dhe të përballueshme. SMR-të kanë një gjurmë shumë më të vogël se termocentralet e rregullta bërthamore dhe mund të ndërtohen shumë më shpejt.
– Me shtimin e projektit të ruajtjes elektrike, mund të eksplorohen edhe opsionet e erës dhe diellit.
Çfarë i sugjeroni Kosovës në fushën e energjisë si dhe në ruajtjen e mjedisit?
Kyle Seeback: Kuptimi im është se Strategjia e Energjisë e Republikës së Kosovës (2017-2026) ka përcaktuar pesë objektiva strategjike:
Siguria e një furnizimi të qëndrueshëm, cilësor, të sigurt dhe të besueshëm me energji elektrike me kapacitete adekuate për funksionim stabil të sistemit elektroenergjetik;
Integrimi në tregun rajonal të energjisë;
Rritja e kapaciteteve ekzistuese të sistemit termik dhe ndërtimi i kapaciteteve të reja;
Zhvillimi i infrastrukturës së gazit natyror;
Përmbushja e objektivave dhe detyrimeve në efiçencën e energjisë, burimet e rinovueshme të energjisë dhe mbrojtjen e mjedisit.”
Unë besoj se Kosova ka shumë opsione që mund t’i shikojë për të ofruar energji elektrike të përballueshme dhe të qëndrueshme si për bizneset ashtu edhe për shtëpitë. Të gjitha opsionet që kam diskutuar më herët besoj se mund të hulumtohen për të gjetur kombinimin e duhur të energjisë për Kosovën.
Cili mund të jetë kontributi i vendeve të vogla në tranzicion në luftën kundër ndryshimeve klimatike?
Kyle Seeback: Kjo është një pyetje e vështirë për t’iu përgjigjur pasi vendet më të vogla shpesh janë burime karburanti që emetojnë sasi më të larta të CO2. Gjetja e mënyrave për të miratuar CCUS ose kalimi në lëndë djegëse alternative si gazi natyror, i cili prodhon emetime më të ulëta, është një mënyrë e mirë për vendet më të vogla në tranzicion për të kontribuar në luftën kundër ndryshimeve klimatike. Në mënyrë të ngjashme, përfshirja e burimeve të rinovueshme të energjisë si era dhe dielli mund të zvogëlojë gjithashtu emetimet e gazeve serrë.
